Khám phá một số "Nhóm lợi ích" trong lúa gạo

Đầu tiên phải kể đến là các trường hợp "phá hoại" của nhiều thương lái Trung Quốc khiến gạo Việt "mang tiếng xấu". Một trong các "chiêu bẩn" mà thương lái Trung Quốc sử dụng chính là mua gạo được sản xuất từ các giống lúa cũ, lạc hậu, năng xuất thấp với... giá cao nhằm kích thích người dân quay về các giống lúa vốn đã bị Nhà nước đưa vào danh sách loại bỏ.

Xuất khẩu gạo – Anh: Lê Hoàng Vũ

Thực tế các chuyên gia đã chỉ ra ít nhất ba yếu tố khiến giá gạo không "ngoi" lên được. Đó là: chất lượng gạo Việt Nam chưa cao; gạo Việt Nam chưa có thương hiệu trên trường quốc tế; và đáng chú ý là sự cạnh tranh của các cường quốc gạo khác trên thế giới.

Tuy nhiên, nguyên nhân chủ chốt nhất và là "cội nguồn" của ba nguyên nhân nêu trên chính là một "mắt xích thừa" trong quy trình sản xuất - cung ứng lúa gạo Việt Nam: nhóm lợi ích "thương lái", đặc biệt là thương lái Trung Quốc.

Quyết định 80/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng khuyến khích các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế ký kết hợp đồng tiêu thụ nông sản hàng hoá trong đó có lúa gạo, từ đó, người ta biết đến chủ trương "liên kết bốn nhà”: Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy đã và đang tồn tại một "mắt xích thừa" trong chuỗi khép kín "bốn nhà”, chính là yếu tố thương lái - một hình thức "nhóm lợi ích" trong ngành gạo hiện nay.

Tại sao nói là "nhóm lợi ích"? Hiện nay, không chỉ có một, hai hay ba mà là rất nhiều thương lái đang hoạt động trên tất cả các cánh đồng lớn nhỏ ở Việt Nam. Điều đáng cảnh báo hơn chính là việc xuất hiện một bộ phận không nhỏ thương lái Trung Quốc có ý định đầu cơ gạo khi các vụ mùa về.

Thực trạng này phản ánh mức độ liên kết yếu kém giữa doanh nghiệp và nông dân, đồng thời cho thấy sự hạn chế trong vai trò quản lý, điều phối chung của Nhà nước ở mô hình "bốn nhà”. Và thương lái cũng là yếu tố khiến chất lượng, thương hiệu và sức cạnh tranh của gạo Việt giảm và hệ lụy cuối cùng là giá thấp.

Đầu tiên phải kể đến là các trường hợp "phá hoại" của nhiều thương lái Trung Quốc khiến gạo Việt "mang tiếng xấu". Một trong các "chiêu bẩn" mà thương lái Trung Quốc sử dụng chính là mua gạo được sản xuất từ các giống lúa cũ, lạc hậu, năng xuất thấp với... giá cao nhằm kích thích người dân quay về các giống lúa vốn đã bị Nhà nước đưa vào danh sách loại bỏ.

Nhiều trường hợp thương lái Trung Quốc mua "gạo độn" tạp nham với giá cao, sau đó xuất khẩu ra nước ngoài với nhãn mác gạo Việt, khiến thương hiệu gạo Việt "xây mãi không nên".

Khi chất lượng và thương hiệu gạo Việt đã là "zero" thì sức cạnh tranh với các sản phẩm gạo có tiếng như Thái Lan cũng trở nên yếu kém. Đã thế, khi thương lái Trung Quốc xuất hiện, nhóm lợi ích trung gian này sẽ thu một lượng thặng dư không nhỏ từ gạo từ mức chênh lệch giá khi bán cho các doanh nghiệp xuất khẩu.

Vô hình chung, liên kết doanh nghiệp - nông dân không chỉ bị gãy lìa, mà cả "hai nhà” này đều mất đi một lượng chi phí trung gian không cần thiết cho các thương lái.

Sự xuất hiện của các thương lái (trong và ngoài nước) đã phá vỡ liên kết trong mô hình khép kín, tạo kẽ hở cho gạo Việt Nam "chảy máu" liên tục. Ngay cả khi Chính phủ ban hành quy định về thu mua lúa gạo tăng 30% về giá, thì bản chất của một nền nông nghiệp giá rẻ vẫn chưa có gì thay đổi.

Đã đến lúc phải nghiêm túc xem lại việc triển khai thực hiện liên kết "bốn nhà” nhằm đảm bảo lợi ích tối đa cho nền sản xuất - cung ứng gạo quốc gia trong dài hạn.

Muốn thế, cần chú ý đến việc loại bỏ nhóm lợi ích thương lái thông qua một số các gợi ý như: ban hành chính sách tăng cường liên kết, thực hiện và giám sát các vùng "liên kết bốn nhà” mẫu tại các cánh đồng lớn; khuyến khích, tăng cường khả năng xuất khẩu của doanh nghiệp nhằm chia sẻ gánh nặng cho hai cửa xuất khẩu chính: Tổng công ty Lương thực Miền Bắc và miền Nam.